Sürdürülebilir proje teslim sistemi için Türkiye'de yapılan inşaat projelerine yönelik model önerisi

Abstract

Dünyada her geçen gün sayısı artarak yaşanan çeşitli felaketler çevre dostu sürdürülebilir uygulamaların önemini gözler önüne sermektedir. İnşaat sektörü ise yaşanan bu bozulmalarda önemli bir rol üstlenmektedir. Bu nedenle kaynakları verimli ve etkin bir biçimde kullanan, üretimi, işletimi ve hatta yıkımı süresince çevreye karşı olumsuz etkileri azaltılmış, kullanıcı konforu ve sağlığını gözeten sürdürülebilir/yeşil yapıların üretimine olan yönelim giderek artmaktadır. İnşaat sektörünün konvansiyonel üretim şeklinden farklı girdi ve çıktılara sahip olan sürdürülebilir yapı üretimi için geliştirilen projelerin yönetim süreçleri de farklılaşmaktadır. Sürdürülebilir projelerin hedeflendiği başarı ve performans düzeyine ulaşabilmesi için bu projelerde doğru bir teslim sürecinin izlemesine ihtiyaç vardır. Türkiye sürdürülebilir proje üretiminin yoğun olarak yapıldığı gelişmekte olan bir ülkedir. Özellikle Türkiye gibi enerjide dışa bağımlı ülkelerde bu projelerin planlandığı gibi uygulanması işletim süresince verimliliği sağlamak adına oldukça önemlidir. Bu kapsamda sistematik olarak yürütülen literatür incelemesi sonucunda elde edilen bilgiler doğrultusunda belirlenen proje teslim özelliklerine ait faktörler üzerinden DEMATEL yöntemi kullanılarak Türkiye için bir proje teslim sistemi yaklaşımı ortaya koyulmuştur. Ayrıca mevcut sürdürülebilir projelerdeki kullanılan proje teslim sistemleri ve süreç yönetimine etkilerinin incelendiği alan çalışmasıyla mevcut durumdaki eksiklikler ve ihtiyaçlar belirlenerek öneri model iyileştirilmiştir. Beş bölümden oluşan ve sürdürülebilir projeler için proje teslim sürecinde etkili olan faktörlerin tespit edilerek sürdürülebilir proje üretimi gerçekleştirmek isteyen karar vericilere bir kılavuz oluşturmayı hedefleyen bu tezin birinci bölümünde, problemin tanımı, literatür incelemesi, çalışmanın amacı ve özgün değeri, kapsam ve sınırlamalar ile tez metodolojisi ve yapısı yer almaktadır. Tezin ikinci bölümü ise sürdürülebilirlik, sürdürülebilir yapı üretimi ve proje yönetimi ve proje teslim sistemleri (PTS) ile sürdürülebilir projelerde PTS’lerin rolünün ele alındığı literatür incelemesi olmak üzere iki gruptan oluşmaktadır. Birinci grup altında konuyla ilgili kavramların kısa açıklamalarına yer verilirken ikinci grup altında PTS’lerin sürdürülebilirlik performansı bir tür sistematik literatür araştırma yöntemi olan metaanaliz ile incelenmiştir. Bu incelemeler sonucunda sürdürülebilir projelerin proje teslim özelliklerine ait faktörler belirlenmiştir. Tez kapsamında Türk inşaat sektörüne hizmet edecek bir yaklaşım geliştirilmesi hedeflendiği için elde edilen faktörlerin Türkiye’deki sürdürülebilir projelerdeki etkinliğini tespit etmek üzere Delphi yöntemi kullanılarak uzman görüşlerine başvurulmuştur. Üçüncü bölümde Türkiye’de sürdürülebilir projeler ve proje teslim sistemleri arasındaki ilişki ele alınmıştır. Bu kapsamda Türkiye’de sürdürülebilir proje üretim sürecinin gelişimi uygulanan politikalarla birlikte açıklanmıştır. Bu bölümde öneri yaklaşım için kullanılmak üzere mevcut durum değerlendirmesini gerçekleştirmek için Türkiye’deki sürdürülebilir projeleri örneklem olarak kabul eden bir alan çalışması yürütülmüştür. Bu kapsamda 74 projenin katılım sağladığı anket uygulaması yapılmıştır. Anket verileri nicel ve nitel analiz yöntemleri kullanılarak incelenmiştir. Nicel analiz için SPSS programı kullanılmış ve proje performans ölçütleri olan süre, maliyet, kalite ve sürdürülebilirlik bağımlı değişkenleri üzerinde PTS ve onun etkilediği bağımsız değişkenler arası ilişkiler test edilmiştir. Nitel analizde ise her bir proje ayrı bir vaka olarak ele alınarak örüntü eşleme ve çapraz durum analizleri yapılmıştır. Dördüncü bölüm ise hem alan çalışması hem de literatür inlemesi sonuçları doğrultusunda proje teslim özelliklerini içeren faktörlerin nedensellik durumunun DEMATEL yöntemiyle analiz edilerek, karar vericililer için bir proje teslim süreci modelinin oluşturulduğu kısımdır. Bu bölüm altında tez probleminin çok faktörlü yapısı gereği öncelikle çok kriterli karar verme (ÇKKV) yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir. DEMATEL yönteminin seçim nedenleri açıklandıktan sonra yöntemin adımları açıklanmıştır. Belirlenen faktörler arasında birbirini etkileme ve birbirinden etkilenme durumu hesaplanarak sürdürülebilir projelerde karar vericilerin dikkat etmesi gereken noktalar tespit edilmiştir. Son olarak sonuçlar bir araya getirilerek özellikle ilk kez sürdürülebilir proje üretimi gerçekleştirmek isteyenlere yardımcı olacak bir model kılavuzu oluşturulmuştur. Geliştirilen modelin uygunluğunun ve geçerliliğin sınanması için sürdürülebilir proje deneyimi olan kamu sektörü, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları uzmanları ile akademisyen bir uzmanla görüşme yapılmış ve uzmanların görüşleri alınmıştır. Tezin son bölümünde ise araştırmaya ilişkin sonuçlar özetlenerek verilmiş ve gelecek çalışmalara ışık tutmak üzere çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Sonuç olarak sürdürülebilirlik konusuna öncelik vermenin, proje inşa aşamasının ve işveren karakteri, taahhüdü ve motivasyonun Türkiye’deki sürdürülebilir projelerin teslim süreçlerinde en önemli faktörler olduğu ve ekonomik faktörlerin bu süreçte karar vericilerin kararları etkilemekten çok onlardan etkilendikleri tespit edilmiştir. Projede paydaş katılımının erken oluşu sürdürülebilirlik performansı açısından önemli olduğu görülürken her ne kadar paydaş eğitiminin ve tasarım çalıştaylarının bu süreçteki etkinliğinin az olduğu ifade edilse de işletim sürecinin kolay takip edilebilmesi için gelecek çalışmalarda bu faktörler özelinde değerlendirilmenin yapılması iyi olacağı düşünülmektedir. Ayrıca geliştirilen bu yaklaşımın inşaat sektörünün yapısı Türk inşaat sektörüyle benzerlik gösteren gelişmekte olan ülkeler için de yararlı olabileceği söylenebilir.

Various disasters, the number of which is increasing day by day in the world, reveal the importance of environmentally friendly sustainable practices. On the other hand, the construction sector plays a vital role in these deteriorations. For this reason, the tendency towards the production of sustainable/green buildings, which use resources efficiently and effectively, whose negative effects on the environment are reduced during production, operation and even destruction, and which considers user comfort and health, is increasing. The management processes of the projects developed for sustainable buildings, which have different inputs and outputs from the conventional production method of the construction industry, also differ. For sustainable projects to reach the targeted level of success and performance, a correct delivery process is needed. Turkey is a developing country where the number of sustainable projects is high. However, it is critical to realize these projects as planned, especially in energy-dependent countries such as Turkey, to ensure efficiency during operation. In this context, a project delivery system approach has been put forward for Turkey by using the DEMATEL method over the factors of the project delivery attributes (PDAs) determined in line with the information obtained as a result of the systematic literature review. In addition, the proposed model was improved by determining the current situation deficiencies and needs through a case study survey examining the project delivery systems used in existing sustainable projects and their effects on process management. In the first part of this thesis, which consists of five parts and aims to establish a guide for decision-makers who want to realize sustainable projects by identifying the factors that have impacts in the project delivery process for these projects, the definition of the problem. This is followed by literature review, the aim and original value of the thesis, scope and limitations, and methodology and structure of the thesis. The second part of the thesis consists of two groups: first sustainability, sustainable building production, and project management and project delivery systems (PDS), and second a literature review on the role of PDSs in sustainable projects. Under the first group, brief explanations of the concepts related to the subject were given, while under the second group, the sustainability performance of PTSs was examined with a meta-analysis, which is a kind of systematic literature review method. As a result of these examinations, the factors of the PDAs of sustainable projects were determined. Since it is aimed to develop an approach that will serve the Turkish construction industry within the scope of the thesis, expert opinions were sought by using the Delphi method to determine the effectiveness of the factors obtained in sustainable projects in Turkey. In the third chapter, the relationship between sustainable projects and project delivery systems in Turkey is discussed. For this, the development of the sustainable project processes in Turkey is explained together with the policies. In this section, a case study has been conducted that accepts sustainable projects in Turkey as a sample to carry out the current situation assessment to be used for the proposed approach. Therefore, a survey was conducted in which 74 projects participated. Survey data are analyzed using quantitative and qualitative (mixed) methods. SPSS is used for quantitative analysis and the relationships between PDS and the independent variables affected by it were tested on the dependent variables of time, cost, quality and sustainability, which are the project performance criteria. In qualitative analysis, each project is handled as a separate case, and pattern matching and cross-case analyzes are performed. The fourth part is the part where a project delivery process model is created for decision-makers by analyzing the cause-effect status of the factors including the project delivery characteristics in line with the results of both the case study and the literature review, with the DEMATEL method. In this section, information about multi-criteria decision making (MCDM) methods is given primarily due to the multi-factorial nature of the thesis problem. After explaining the reasons for choosing the DEMATEL method, the steps of the method are explained. The factors that affect each other and are affected by each other are calculated and the points that decision-makers should pay attention to in sustainable projects are determined. Finally, by combining the results, a proposed model guide was created to help those who want to realize sustainable projects for the first time. In order to test the suitability and validity of the developed model, public sector, private sector and non-governmental organizations experts and an academician expert who have sustainable project experience were interviewed and the opinions of the experts were taken for the proposed model. In the last part of the thesis, the results of the research are summarized and various suggestions are made to shed light on future studies. As a result, it has been determined that prioritizing the issue of sustainability, the project construction phase and the employer character, commitment and motivation are the most important factors in the delivery processes of sustainable projects in Turkey, and that the economic factors are influenced by the decision makers rather than influencing the decisions in this process. While it is seen that early stakeholder participation in the project is important in terms of sustainability performance, although it is stated that the effectiveness of stakeholder training and design workshops in this process is low, it would be good to evaluate these factors in future studies so that the operation process can be followed easily by the endusers. In addition, it can be said that this approach, which has been developed recently, may be beneficial for developing countries whose construction sector is similar to the Turkish construction sector.